- Μοσχόπολη
- Οικισμός της Αλβανίας, στη Βόρεια Ήπειρο κοντά στην Κορυτσά, σε υψόμετρο 1.240 μ. Αρχικά ονομαζόταν Βοσκόπολη, επειδή πολλοί κάτοικοί της ήταν προβατοβοσκοί. Η ονομασία Μ. οφείλεται σε πατριάρχη των Ιεροσολύμων, που αποκάλεσε έτσι τη Βοσκόπολη, επειδή οι κάτοικοί της προσέφεραν στο Πατριαρχείο σημαντική οικονομική ενίσχυση (1610). Οι πρώτοι κάτοικοι της Μ. ήταν ελληνορθόδοξοι βλαχόφωνοι, που πιθανότατα προέρχονταν από τη Μακεδονία. Η M., αν και βρισκόταν σε ορεινή περιοχή, αναπτύχθηκε σημαντικά, γνωρίζοντας ιδιαίτερη ακμή τον 18o αι. (1700-69), περίοδο κατά την οποία ο πληθυσμός υπολογίζεται ότι κυμαινόταν μεταξύ 40.000 και 60.000 κατοίκων. Η οικονομική ευμάρεια της περιοχής οφειλόταν κυρίως στην ανάπτυξη της υφαντουργία, της ταπητουργίας, της χαλκουργικής και της χρυσοχοΐας, καθώς και στη σύναψη εμπορικών δεσμών με μεγάλες πόλεις της Ευρώπης, όπως τη Βιέννη, την Τεργέστη και τη Βουδαπέστη. Εξίσου αξιόλογη ήταν η πνευματική και πολιτιστική δραστηριότητα της Μ., όπου λειτουργούσαν ανώτερα πνευματικά ιδρύματα και βιβλιοθήκες. Στις αρχές του 18ου αι. ιδρύθηκε εκεί το περίφημο Ελληνικό Φροντιστήριο, που το 1774 αναδιοργανώθηκε και μετονομάστηκε σε Νέα Ακαδημία. Στο συγκεκριμένο πνευματικό ίδρυμα, ένα από τα πλέον έγκριτα της εποχής του, άσκησαν το λειτούργημα του εκπαιδευτικού προσωπικότητες, όπως οι Χρύσανθος ο Ηπειρώτης, Σεβαστός Λεοντιάδης και Γρηγόριος ο Μοσχοπολίτης. Την πνευματική σπουδαιότητα της Μ. ενδυνάμωσε η ίδρυση τυπογραφείου από τον ιερομόναχο Γρηγόριο Κωνσταντινίδη ή Μοσχοπολίτη· σε αυτό τυπώνονταν πολυάριθμα βιβλία, με σκοπό να αποσταλούν στις πόλεις, όπου ζούσαν Έλληνες της διασποράς. Περίφημο ήταν και το Ορφανοδιοικητήριο της M., το οποίο ασχολείτο με την περίθαλψη και την εκπαίδευση ορφανών ή άπορων παιδιών. Η M., στα όρια της οποίας περιλαμβάνονταν 20 ναοί, υπαγόταν εκκλησιαστικά στην αρχιεπισκοπή Πρώτης Ιουστινιανής και Αχριδών. Η παρακμή της ξεκίνησε μετά τη συμμετοχή των κατοίκων της στα Ορλοφικά (1771). Τότε, η πόλη λεηλατήθηκε από τους Τουρκαλβανούς, ενώ πολλοί κάτοικοί της εγκαταστάθηκαν σε γειτονικές περιοχές ή αναζήτησαν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό. Φυσικά δεν έλειψαν και οι περιπτώσεις των Μοσχοπολιτών που δεν εγκατέλειψαν τον τόπο τους, συμμετέχοντας ενεργά στην Επανάσταση του 1821 και συνδράμοντας οικονομικά. Το 1914 τάχθηκαν υπέρ της αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου, γεγονός που προκάλεσε την εισβολή άτακτων Αλβανών, οι οποίοι λεηλάτησαν και πυρπόλησαν την πόλη (1916)· μετά τη λεηλασία, στη Μ. έμειναν μόνο 50 οικογένειες. Λίγο αργότερα, την αλβανική λεηλασία της Μ. ολοκλήρωσαν οι Γάλλοι, που μετέφεραν στη Γαλλία πολύτιμα ιερά σκεύη και άλλα κειμήλια από τους ναούς της περιοχής.
Dictionary of Greek. 2013.